Γ’ ΚΛΙΣΗ
(Declinatio tertia)
Η τρίτη κλίση περιλαμβάνει ονόματα αρσενικά, θηλυκά και ουδέτερα.
Από αυτά άλλα είναι καταληκτικά (δηλαδή έχουν στην ονομαστική του
ενικού την κατάληξη s) και άλλα απ’ αυτά
είναι ακατάληκτα (δηλαδή δεν έχουν s στην ονομαστική του ενικού).
Άλλα από αυτά είναι ισοσύλλαβα (δηλαδή έχουν τον ίδιο αριθμό συλλαβών
στην ονομαστική και γενική ενικού) και άλλα περιττοσύλλαβα (δηλαδή η
γενική του ενικού έχει μία συλλαβή παραπάνω από την ονομαστική). Άλλα απ’ αυτά
είναι μονόθεμα (δηλαδή σχηματίζουν όλες τις πτώσεις από ένα θέμα π.χ. orator, gen. oratoris) και άλλα απ’
αυτά διπλόθεμα (δηλαδή σχηματίζονται από δύο θέματα, ένα στην ονομαστική
και κλητική και άλλο για τις υπόλοιπες πτώσεις π.χ. miles, gen. militis). Τέλος ανάλογα με το χαρακτήρα του θέματός τους
άλλα είναι φωνηεντόληκτα (έχουν δηλαδή χαρακτήρα i π.χ. hostis, hosti-)
και άλλα συμφωνόληκτα (έχουν δηλαδή χαρακτήρα άφωνο <b,p,-c,g,d,t>, υγρό ή έρρινο
<l,r,m,n> ή συριστικό <s ή v> π.χ. dux,duc-).
- Τα φωνηεντόληκτα είναι όλα ισοσύλλαβα (π.χ. civis-civis, sedes-sedis). Τα συμφωνόληκτα είναι όλα περιττοσύλλαβα (π.χ. rex-regis).
- Τα ουδέτερα είναι όλα ακατάληκτα, π.χ. mare-maris.
- Τα ουδέτερα έχουν τρεις πτώσεις όμοιες και στους δύο αριθμούς (την
ονομαστική, την αιτιατική και την κλητική), ενώ έχουν τις ίδιες καταλήξεις με
τα αρσενικά και τα θηλυκά στη γενική, τη δοτική και την αφαιρετική ενικού και
πληθυντικού αριθμού.
- Τα ουσιαστικά στη γ΄ κλίση λήγουν σε : a,e,o ή σε
κάποιο ληκτικό σύμφωνο (c,l,m,n,r,s,t,x) στην ονομαστική του ενικού.
- Όλα τα γένη σχηματίζουν τη γενική ενικού με την κατάληξη –is.
ΤΟ ΓΕΝΟΣ
ΤΩΝ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ ΤΗΣ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ
ΑΡΣΕΝΙΚΑ είναι όσα λήγουν σε : -o, -or, -os, -er, (-es, -is)* (ο όρος έρεσις).
* (-es,-is) είναι περιττοσύλλαβα.
Εξαιρέσεις
1) -o: θηλυκό: caro-carnis
2) -or: θηλυκά: arbor -oris, uxor -oris, soror –oris
ουδέτερο: marmor –oris
3) -os: θηλυκό: dos-dotis
4) -er: θηλυκό: mater-matris
ΘΗΛΥΚΑ είναι όσα
λήγουν σε : -io,
-do, -go, -as, (-es, -is)*, -s**, -x, -us.
* (-es, -is) είναι ισοσύλλαβα.
** -s μονοσύλλαβα, έχουν σύμφωνο
πριν το s.
Εξαιρέσεις
1) -io, -do, -go: αρσενικά: ordo-ordinis, praedo-praedonis
2) -as: αρσενικό: elephas-elephantis
3) -es, -is: αρσενικά: hostis-is,
collis-is, finis-is, postis-is, unguis-is, mensis-is, familiaris-is, civis-is, Tiberis-is
4) -s: αρσενικά: fons-fontis, mons-montis
5) -x: αρσενικά: dux-ducis, rex-regis, grex-gregis, iudex-iudicis, senex-senis
6) Τα εις -us για να είναι θηλυκά πρέπει να
διατηρούν το u στις υπόλοιπες πτώσεις, π.χ. virtus,-utis, salus,-utis, αλλιώς είναι ουδέτερα π.χ. genus,-eris, corpus,-oris. Εξαιρούνται και είναι ουδέτερα τα ius-iuris, rus-ruris.
ΟΥΔΕΤΕΡΑ είναι όσα λήγουν σε : -c, -al, -l, -e, -n, -t, -ar, -ur, -us (καλενταρούρους).
1) Όσα λήγουν σε -us για να είναι ουδέτερα πρέπει να μην διατηρούν το u στις υπόλοιπες πτώσεις (π.χ. corpus,-oris) ή να είναι
μονοσύλλαβα (ius, rus) αλλιώς
είναι θηλυκά.
2) Από αυτά που λήγουν σε -ur εξαιρείται και είναι αρσενικό το augur,-uris.
3) Από αυτά που λήγουν σε -l εξαιρούνται και είναι αρσενικά όλα τα εις -ul και το Hannibal,-alis.
4) Το aes-aeris είναι ουδέτερο και δεν έχει
πληθυντικό αριθμό.
ΒΑΣΙΚΕΣ
ΚΑΤΑΛΗΞΕΙΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ
Singularis numerus
|
Pluralis numerus
|
|||
αρσενικό-θηλυκό
|
ουδέτερο
|
αρσενικό-θηλυκό
|
ουδέτερο
|
|
Nominativus
|
-s
ή ―
|
―
|
-es
|
-a
ή -ia
|
Genetivus
|
-is
|
-is
|
-um ή -ium
|
-um
ή -ium
|
Dativus
|
-i
|
-i
|
-ibus
|
-ibus
|
Accusativus
|
-em ή -im
|
―
|
-es ή -is
|
-a ή -ia
|
Vocativus
|
-s ή ―
|
―
|
-es
|
-a ή -ia
|
Ablativus
|
-e ή -i
|
-e ή -i
|
-ibus
|
-ibus
|
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΜΕΡΙΚΩΝ
ΠΤΩΣΕΩΝ ΤΩΝ ΤΡΙΤΟΚΛΙΤΩΝ
Α. Σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού αριθμού σε -ium:
1. Τα ουδέτερα σε: -al, -ar, -e.
2. Όλα τα ισοσύλλαβα φωνηεντόληκτα σε : -is (gen. -is) και σε -es (gen. -is), εκτός από τα : sedes-sedis, senex-senis, iuvenis-iuvenis.
3. Όλα όσα το θέμα τους λήγει σε δύο ή περισσότερα σύμφωνα, π.χ. mons-gen. sing. montis-gen. plur. montium. Εξαιρούνται
τα : pater-patris,
mater-matris, frater-fratris που
κάνουν σε -um.
4. Τα ονόματα dos, vis, τα εθνικά σε -as (gen. -atis) και σε -is (gen. -itis), το penates και το pugillares.
5. Σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού και σε -um και σε -ium τα ονόματα: civitas-civitatis, aetas-aetatis, dignitas-dignitatis, utilitas-utilitatis, mensis-mensis, caedes-caedis, clades-cladis, virtus-virtutis.
Β. Σχηματίζουν την ονομαστική,
αιτιατική και κλητική πληθυντικού αριθμού σε -ia:
1. Τα ουδέτερα σε: -al, -ar, -e.
Γ. Σχηματίζουν την αιτιατική ενικού
αριθμού σε -im:
1. Το ισοσύλλαβο προσηγορικό όνομα: turris.
2. Το ελλειπτικό όνομα: vis.
3. Τα ισοσύλλαβα σε -is ονόματα ποταμών και πόλεων.
π.χ. Tiberis, gen. Tiberis,
acc. Tiberim
Neapolis, gen. Neapolis, acc.
Neapolim
Δ. Σχηματίζουν την αφαιρετική
ενικού αριθμού σε -i:
1. Τα ουδέτερα σε: -al, -ar, -e.
2. Όσα σχηματίζουν την αιτιατική ενικού σε –im.
• Τα ονόματα (civis-is, avis-is, navis-is, unguis-is, rete-is, locuples-locupletis) σχηματίζουν την
αφαιρετική του ενικού και σε -i και σε -e.
Ε. Όσα αρσενικά και θηλυκά σχηματίζουν τη γενική πληθυντικού σε -ium, έχουν στην αιτιατική του
πληθυντικού διπλό τύπο σε -es και σε -is.
π.χ. urbs, gen. pluralis
num.: urbium, acc. pluralis num.: urbes/urbis
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
ΚΛΙΣΗΣ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΩΝ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ
Συμφωνόληκτα
Singularis numerus
|
||||
αρσενικά-θηλυκά
|
||||
Nom.
|
iudex
|
uxor
|
homo
|
mens
|
Gen.
|
iudic-is
|
uxor-is
|
homin-is
|
ment-is
|
Dat.
|
iudic-i
|
uxor-i
|
homin-i
|
ment-i
|
Acc.
|
iudic-em
|
uxor-em
|
homin-em
|
ment-em
|
Voc.
|
iudex
|
uxor
|
homo
|
mens
|
Abl.
|
iudic-e
|
uxor-e
|
homin-e
|
ment-e
|
Pluralis numerus
|
||||
Nom.
|
iudic-es
|
uxor-es
|
homin-es
|
ment-es
|
Gen.
|
iudic-um
|
uxor-um
|
homin-um
|
ment-ium
|
Dat.
|
iudic-ibus
|
uxor-ibus
|
homin-ibus
|
ment-ibus
|
Acc.
|
iudic-es
|
uxor-es
|
homin-es
|
ment-es/ment-is
|
Voc.
|
iudic-es
|
uxor-es
|
homin-es
|
ment-es
|
Abl.
|
iudic-ibus
|
uxor-ibus
|
homin-ibus
|
ment-ibus
|
Φωνηεντόληκτα
Singularis numerus
|
||||
αρσενικά-θηλυκά
|
||||
Nom.
|
collis
|
civis
|
sedes
|
caedes
|
Gen.
|
coll-is
|
civ-is
|
sed-is
|
caed-is
|
Dat.
|
coll-i
|
civ-i
|
sed-i
|
caed-i
|
Acc.
|
coll-em
|
civ-em
|
sed-em
|
caed-em
|
Voc.
|
collis
|
civis
|
sedes
|
caedes
|
Abl.
|
coll-e
|
civ-e/civ-i
|
sed-e
|
caed-e
|
Pluralis numerus
|
||||
Nom.
|
coll-es
|
civ-es
|
sed-es
|
caed-es
|
Gen.
|
coll-ium
|
civ-ium
|
sed-um
|
caed-um/caed-ium
|
Dat.
|
coll-ibus
|
civ-ibus
|
sed-ibus
|
caed-ibus
|
Acc.
|
coll-es/coll-is
|
civ-es/civ-is
|
sed-es
|
caed-es/caed-is
|
Voc.
|
coll-es
|
civ-es
|
sed-es
|
caed-es
|
Abl.
|
coll-ibus
|
civ-ibus
|
sed-ibus
|
caed-ibus
|
Συμφωνόληκτα
- Φωνηεντόληκτα ουδέτερα
Singularis numerus
|
||||
Nom.
|
nomen
|
genus
|
mare
|
rete
|
Gen.
|
nomin-is
|
gener-is
|
mar-is
|
ret-is
|
Dat.
|
nomin-i
|
gener-i
|
mar-i
|
ret-i
|
Acc.
|
nomen
|
genus
|
mare
|
rete
|
Voc.
|
nomen
|
genus
|
mare
|
rete
|
Abl.
|
nomin-e
|
gener-e
|
mar-i
|
ret-i/ret-e
|
Pluralis numerus
|
||||
Nom.
|
nomin-a
|
gener-a
|
mar-ia
|
ret-ia
|
Gen.
|
nomin-um
|
gener-um
|
mar-ium
|
ret-ium
|
Dat.
|
nomin-ibus
|
gener-ibus
|
mar-ibus
|
ret-ibus
|
Acc.
|
nomin-a
|
gener-a
|
mar-ia
|
ret-ia
|
Voc.
|
nomin-a
|
gener-a
|
mar-ia
|
ret-ia
|
Abl.
|
nomin-ibus
|
gener-ibus
|
mar-ibus
|
ret-ibus
|
Συγκοπτόμενα είναι τα
ουσιαστικά pater, mater, frater και κλίνονται ως εξής:
Singularis numerus
|
|||
Nom.
|
pater
|
mater
|
frater
|
Gen.
|
patr-is
|
matr-is
|
fratr-is
|
Dat.
|
patr-i
|
matr-i
|
fratr-i
|
Acc.
|
patr-em
|
matr-em
|
fratr-em
|
Voc.
|
pater
|
mater
|
frater
|
Abl.
|
patr-e
|
matr-e
|
fratr-i
|
Pluralis
numerus
|
|||
Nom.
|
patr-es
|
matr-es
|
fratr-es
|
Gen.
|
patr-um
|
matr-um
|
fratr-um
|
Dat.
|
patr-ibus
|
matr-ibus
|
fratr-ibus
|
Acc.
|
patr-es
|
matr-es
|
fratr-es
|
Voc.
|
patr-es
|
matr-es
|
fratr-es
|
Abl.
|
patr-ibus
|
matr-ibus
|
fratr-ibus
|
ΑΝΩΜΑΛΑ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Γ΄ ΚΛΙΣΗΣ
Singularis numerus
|
||||
Nom.
|
bos
|
vis
|
caro
|
senex
|
Gen.
|
bov-is
|
―
|
carn-is
|
sen-is
|
Dat.
|
bov-i
|
―
|
carn-i
|
sen-i
|
Acc.
|
bov-em
|
vim
|
carn-em
|
sen-em
|
Voc.
|
bos
|
―
|
caro
|
senex
|
Abl.
|
bov-e
|
vi
|
carn-e
|
sen-e
|
Pluralis numerus
|
||||
Nom.
|
bov-es
|
vir-es
|
carn-es
|
sen-es
|
Gen.
|
bov-um/boum
|
vir-ium
|
carn-ium
|
sen-um
|
Dat.
|
bubus/bobus
|
vir-ibus
|
carn-ibus
|
sen-ibus
|
Acc.
|
bov-es
|
vir-es
|
carn-es/carn-is
|
sen-es
|
Voc.
|
bov-es
|
vir-es
|
carn-es
|
sen-es
|
Abl.
|
bubus/bobus
|
vir-ibus
|
carn-ibus
|
sen-ibus
|
• Όσα τριτόκλιτα κύρια ονόματα προέρχονται από την αρχαία ελληνική
σχηματίζουν συχνά διπλούς τύπους:
Singularis numerus
|
||||
Nom.
|
Dido
|
Hercules
|
Geryon
|
Zeno(n)
|
Gen.
|
Didus (-onis)
|
Herculis (-li)
|
Geryonis
|
Zenonis
|
Dat.
|
Didoni (-do)
|
Herculi
|
Geryoni
|
Zenoni
|
Acc.
|
Didonem (-do)
|
Herculem (-en)
|
Geryonem
|
Zenonem (-na)
|
Voc.
|
Dido
|
Hercule/Hercle
|
Geryon
|
Zeno(n)
|
Abl.
|
Didone
|
Hercule
|
Geryone
|
Zenone
|
επιμέλεια: Αναστάσιος Ντόκος
φιλόλογος
